ප්‍රතාපවත් රටඉඳිගස

රටඉඳි මදුලක් කියන්නේ රසබර වගේම ගුණපිරි වියළි පළතුරක්. පොල්, පුවක්, තල්, කිතුල් වගේ තාල (palm) වර්ගයට අයත් වුනත් රටඉඳි ගහ (date palm) වියළි දේශගුණයක් ඇති කාන්තාර ආශ්‍රිත පරිසරයේ වැඩෙන ගහක්. නොයෙකුත් වර්ග දහස් ගානක් ඇතැයි සඳහන් වෙන රටඉඳි, වසර 6000ක තරම් ඈත අතීතයකට උරුමකම් කියන පර්සියානු බොක්ක (මැදපෙරදිග) ආශ්‍රිත ප්‍රදේශයට ආවේණික ගහක් හැටියට ගැනෙන අතර 17වන සියවස කාළයේ දී ස්පාඤ්ඤ මිශනාරිවරුන් විසින් ඇමෙරිකාවේ කැලිෆෝනියා ප්‍රාන්තය හා උතුරු මැක්සිකෝ දේශයට රැගෙන ගොස් හඳුන්වා දී ඇතැයි ද කියැවේ.


Phoenix Dactylifera කියන උද්භිද විද්‍යාත්මක නමින් හැඳින්වෙන ඉඳිගස උතුරු ඇමෙරිකානු කලාපය, මැදපෙරදිග දේශය, ඉන්දියාවෙන් පටන් පාකිස්තානය බටහිර ආසියාතික කලාපය පුරාද මහා පරිමාණ වගාවක් සේ පැතිර ඇත.


පරිණත ඉඳිගසේ කඳ සාමාන්‍යයෙන් සෙන්ටිමීටර 90ක් විතර විශ්කම්බයක් ඇතිව මීටර 15-30ක උසක් දක්වා වැඩෙන අතර කඳ වටා සර්පිලාකාරව සැකසුන වියළී හැලුන අතුවල කොටස් දකින්න පුලුවන්. පොල් ගහක අතු පිහිටන ආකාරයට කඳ මුදුනේ අතු සියයක් විතර විසිරී පිහිටන ඉඳි අත්ත ද පිහාටුවක හැඩය එහෙමත් නැතිනම් පොල් අත්තක හැඩය  ගනී. මීටර් 3-5ක් පමණ දික් වෙන ඉඳි අත්තේ පිත්ත  දිගේ ඉරටුව දරන පොල් කොළ වලට සමාන සෙන්ටිමීටර් දෙකක් පමණ පලලින් ද 30ක් පමණ දිග ඉඳිකොළ සැකසෙනවා. වැඩෙන පරිසරයට ඔරොත්තු දෙන්න පුලුවන් අන්දමට වෙන්න ඇති ඉඳි කොළ ඝණකමින් වැඩියි, පොල් ඉරටු තරම් ශක්තිමත් මැද නාරටියක් නැතත් කොළයේ අග්ගිස්ස තියුණු උලක් වගේය.


රටඉඳි පලතුරක් හැටියට ගැනෙන අතර ඉංග්‍රීසියෙන් ඩේට්ස් (Dates), අරාබියෙන් තමූර් (Tamoor) හැටියටත් හින්දි හා උර්දු බසින් කජූර් (Khajoor) හැටියටත් හඳුන්වයි. රටඉඳි ඇටයෙන් පැලවෙන ගස ගැහැණු හා පිරිමි ගස් ලෙස ඒකලිංගික මල් දරණ ගස් වේ. පමණක් පත පොතේ සඳහන් වෙන්නේ ගැහැණු මල් කහ පැහැ වෙන අතර පිරිමි මල් සුදු පැහැ බව වුනත් අනෙකක ඒ පැහැ වෙනස දැකිය නොහැකි බව කියයි. ඉඳිමල් ද පොල්, පුවක් වගේම රෑන් ලෙස හටගනී. ගැහැණු ගස ඉඳි පල දරන අතර පිරිමි ගස පරාගනයට උවමනා මල් සඳහාම පමණක් වේ.


ස්වභාවිකව සුලඟ මගින් පරාගනය සිදුවෙන නමුත් ගොවිපල වගාවන්හි දී කෘතීම ක්‍රමයන් උපයෝගී කරගනී. ඒ සඳහා යන්ත්‍රාණුසාරයෙන් ඇතිකරන සුළං, පිරිමි මල් කපා ගහ මුදුනේ පරාග ඉසීම හෝ මල් රෑන ගහ මුදුනේ ගැට ගැසීම වගේ දේවල් කරන බව කියයි. මහා පරිමාණ වගාවන් හිදී පලදරන ගැහැණු ගස පමණක් වවන්න උනන්දුවෙන බව ද, ඔවුන් වෙලෙඳ පොලින් ලබාගත හැකි පිරිමි ඉඳිමල් යොදා ගන්නා බව ද කියැවේ.


ගොවිපල වගාවේ දී ඉඳිපැල; ඇට පැල කිරීමෙන් වගේම පරිණත ගස්වලින් ඇතිවන පැල යොදා ගෙන ද ඇතිකරයි. ඊට අමතරව නවීන කෘෂීතාක්ෂණික ක්‍රම උපයෝගී කරගෙන නොයෙකුත් විශේෂ නිපදවයි. ඉඳිඇට වලින් තොරව වැවෙන ගස්වලින් ඉක්මන්නින් හා වැඩි පලදාවක් වගේම උසස් තත්වයේ පල ලැබෙන බව මතයක් ද ඇත.


දිගින් සෙන්ටිමීටර් 3-7ක් පමණ ද ඝණකමින් සෙන්ටිමීටර් 2-3ක් ඔවල් හැඩයෙන් වෙන ඉඳි අමු අවදියේ දී කොළ පැහැය (අමු වෙරළු වගේ), මෝරන ගෙඩි ක්‍රමයෙන් කහ, රතු හෝ ඒ පැහැ දෙකම සම්මිශ්‍ර ලස්සන පාටක් ගනී. කහට ගතිය පිරුණ ගෙඩි ක්‍රමයෙන් ඒ රතු, දම් පාට ගැහී ඉදෙන්න මාස 6ක් විතර ගත වෙනවා.


මැදපෙරදිග උශ්ණාධික පරිසරය හා ඉඳිගස දේශගුණික තත්වය ඉතා සමීපව පිලිබිඹු කරනවා කිව්වාම හරි. උශ්ණත්වය සෙන්ටිග්‍රේඩ් අංශක 26-29 අතර ඇති සීතකාලය ගෙවෙද්දී ඉඳිගස් වලත් පොල් පැලවල වගේම මල් මතුවී සුදු, කහ මල් රෑනින් කඩා හැලෙන්න පටන් ගන්නවා, ගස් වල වර්ගය අනුව වෙරළු ගෙඩි වගේ වටකුරු, දිගැටි අමු ගෙඩි පිරෙන්නේ හරිම ලස්සනට. ඒවා මෝරනවා බලන්න උඩට යනවා වගේ රසදිය කඳ උඩට යමින් පරිසරයේ උශ්ණත්වය ඉහළ යනවා. කහ, රතු ඉඳිගෙඩි තව තවත් ලස්සන පාට ගන්නේ උශ්ණත්වය ඉහළ යන තරමට. ඒ ගෙඩි හොඳට මෝරා දිලිසෙද්දී වසරේ ඉහළම ඌශ්ණත්වය සටහන් වෙලා දවා සති ගානක් පවතින්නේ රටඉඳි පොකුරු දම්පාට වෙලා පැණි පිරෙන්න. පරිසරය හා බැඳි මිනිසුන් ඉඳි ගහ දිහා බලලා දේශගුණික තත්වය කියන්න පුරුදු වෙන්නේ එහෙමයි.

රටඉඳි වර්ග අනුව පලය වෙනස් නම් වලින් හඳුන්වයි. තවද ඒ ඒ වර්ග අනුව හැඩය, පාට ද මදුලේ ප්‍රමාණය හා ගණකම වෙනස් වේ. රටඉඳි වර්ග ගැන පිංතූර හා වැඩි විස්තර මෙතැනින් දැනගත හැකියි. තවත් එවැනි විස්තර සපයන තැනක් විකිපීඩියාව.

කාලාන්තරයක් තිස්සේ ලංකාවට රටඉඳි සැපයූවේ ඉරාකය විසිනි, මෑත කාලයේ ඒ කාර්යය සවුදි අරාබිය හා ඉරානය විසින් ඉටුකෙරේ.


ලාංකික ජන ජීවිතයේ පොල් අතු පාවිච්චිකරීම වගේ වහල සෙවිලිකීරීමේ සිට නොයෙකුත් ආවරණය කිරීමේ කාර්යයන් සඳහා ද ඉඳිඅතු යොදාගෙනී.

මේ තියෙන්නේ රටඉඳිගස ගැන පිංතූර හා තොරතුරු එකතුවකින් සැකසූ ස්ලයිඩ් ෂෝ එකක්. එය embed කරවිට කොමන්ට් ෆොර්ම් හි ඇතිවූ ප්‍රශ්ණයක් නිසා ස්ලයිඩ් ෂෝ එක මෙතැනින් ඉවත් කරන්න වුනා. මේ ලින්ක් එක මගිනුත් ස්ලයිඩ් ෂෝ එකට යත හැකිය: රටඉඳිගස - Date Palm - Slide Show.